Cây cơm rượu

• Tên tiếng Việt: Cơm rượu, Bưởi bung, Cát bối, Co dọng dạnh.
• Tên khoa học: Glycosmis pentaphylla (Retz.) Correa.
• Họ: Cam (Rutaceae).
• Công dụng: Lá chữa sản hậu ứ huyết; dùng ngoài chữa mụn nhọt, chốc lở, rắn cắn. Rễ chữa tê thấp, kích thích tiêu hóa. Ở Ấn Độ dùng làm thuốc chữa ho, tê thấp, thiếu máu, vàng da.

Cây nhỏ hay cây nhỡ, mọc thành bụi, cao 3 – 5m. Cành màu lục pha tím đỏ.

Lá kép dài tới 30cm, có 1 – 5 lá chét mọc so le, ít khi mọc đối, hình mác thuôn, dài 6 – 16cm, rộng 2 – 5 cm, mép nguyên hoặc có răng cưa không rõ, gốc tròn, đầu nhọn, mặt trên bóng nhẵn… mặt dưới vàng nhạt.

Cụm hoa mọc thành chùm tán ở đầu cành, ngắn hơn lá; hoa nhỏ màu trắng, nhẵn, lá đài 5, rất ngắn, hình tròn, cánh hoa thuôn nhẵn, nhị 10, có 5 cái dài gần bằng cánh hoa, bầu nhẫn có 5 ô.

Quả mọng, hình cầu, khi chín màu hồng trong, ăn được.

Mùa hoa quả: tháng 11 – 3.

Phân bố: Thực tế ghi nhận, dược liệu được tìm thấy rất nhiều ở vùng nhiệt đới ẩm như các nước Đông Nam Á, Ấn Độ, Nam Trung Quốc và Úc. Riêng ở nước ta, cây phân bố ở rất nhiều khu vực từ đồng bằng có đến trung du, nhưng tập trung nhất là ở vùng núi thấp dưới 1000m.

Thu hái và sơ chế: Dược liệu có thể thu hái vào bất cứ thời điểm nào trong năm. Sau khi rửa sạch có thể dùng tươi hoặc phơi khô để dùng dần.

Cả phần cành, lá và rễ của cây cơm rượu đều được sử dụng để làm vị thuốc.

Cơm rượu chứa nhiều alcaloid: dictamin, skimiamin, kokusaginin, noracromycin, arborin, arborinin, glycosminin (Đỗ Tất Lợi, 1976), acid glycoric (CA 125: 110305k).

Hoa chứa các alcaloid : arborin, arborinin, skimiamin, glycorin, glycosmin và một amid là methylaminobenzamid (CA 125: 79349b).

Rễ chứa glycozolicin, 3 – formylcarbazol và glycosinin (CA 117: 147 198p).

Theo y học cổ truyền

Tính vị:

Phần rễ có vị cay còn phần lá vị hơi ngọt, tính ấm.

Quy kinh:

Chưa tìm thấy tài liệu ghi nhận.

Công dụng: Khu phong trừ thấp, thanh nhiệt giải độc, kích thích tiêu hóa, tán huyết ứ, trừ đờm, giải cảm.

Chủ trị: Sản hậu ứ huyết, phong tê thấp, đau nhức xương khớp, chữa ho, vàng da, thiếu máu, chữa mụn nhọt, chốc lở…

Theo y học hiện đại

Ức chế hoạt động của một số chủng vi khuẩn, như Bacillus subtilis, liên cầu khuẩn tan máu, tụ cầu khuẩn vàng.

Hạ sốt và chống tiêu chảy.

Lá sao vàng sắc đặc giúp ăn ngon miệng, kích thích tiêu hóa ở phụ nữ sau sinh.

Dược liệu có thể dùng ở dạng nước sắc hay giã nát đắp ngoài da tùy thuộc vào từng bài thuốc cũng như mục đích điều trị. Liều dùng được khuyến cáo là 6 – 16g/ngày ở dạng sắc uống. Còn với việc dùng ngoài da thì không kể liều lượng.

1. Bài thuốc chữa kém ăn, da vàng sau sinh ở phụ nữ

Chuẩn bị: 10g lá cây cơm rượu.

Thực hiện: Đem dược liệu đi sao vàng rồi cho vào ấm thêm 400ml nước. Sắc trên lửa nhỏ lấy 200ml để chia đều thành 2 lần uống trong ngày. Dùng liều 1 thang/ngày.

2. Bài thuốc chữa đau lưng mỏi gối

Chuẩn bị: 25g rễ cây cơm rượu, 10g huyết đằng, 10g cẩm tích, 15g rễ quýt gai, 10g tỳ giải.

Thực hiện: Cho tất cả các vị thuốc trên vào nồi sắc cùng 600ml nước để thu lấy phân nửa. Chia làm 3 lần uống trong ngày khi thuốc còn ấm, dùng 1 thang/ngày.

3. Bài thuốc chữa mụn ổ gà mọc ở nách hay bẹn

Chuẩn bị: 1 nắm lá cây cơm rượu, 1 nắm lá thổ phục linh cùng với 1 nắm lá ổi.

Thực hiện: Các vị thuốc trên đem rửa sạch rồi thái nhỏ rồi giã nát. Dùng lá chuối non hơ nóng cho mềm để gói thuốc lại. Cần châm nhiều lỗ ở mặt đắp lên nốt mụn.

4. Bài thuốc chữa tê thấp

Bài thuốc 1: Chuẩn bị 20g rễ cây cơm rượu, 24g dây đau xương, 20g cỏ xước, 16g rễ cốt khí, 20g rễ hoàng lực, 20g hoa kinh giới. Đem cho hết các vị thuốc trên vào ấm sắc chung với 600ml nước để lấy 200ml thuốc. Chia làm 2 lần uống, dùng 1 thang/ngày. Một liệu trình duy trì liên tục trong 3 – 5 ngày.

Bài thuốc 2: Cần 10g rễ cơm rượu, 12g thiên niên kiện, 8g quả dành dành cùng 1 lít rượu trắng. Các vị thuốc đem thái nhỏ rồi ngâm với rượu để càng lâu càng tốt. Mỗi lần uống khoảng 20ml, tần suất 2 – 3 lần/ngày.

5. Bài thuốc chữa phong thấp, sưng đau do bị thương

Bài thuốc 1: Cần 30g rễ cơm rượu cùng với 1 nắm lá dược liệu này. Phần rễ đem sắc lấy nước uống thay trà mỗi ngày 1 thang. Kết hợp với giã nát lá và đắp trực tiếp vào chỗ đau.

Bài thuốc 2: Chuẩn bị 20g rễ cây cơm rượu, 20g dây đau xương cùng 20g củ khúc khắc. Cho hết vị thuốc vào ấm để săc lấy nước uống ngày 1 thang.

6. Bài thuốc chữa phong thấp, đau nhức khắp người và khớp xương

Chuẩn bị: 20g rễ bưởi bung, 20g rễ cây xấu hổ, 20g rễ cúc tần, 10g rễ và lá cam thảo dây, 10g rễ và lá đinh lăng.

Thực hiện: Các vị thuốc cho hết lên chảo sao qua rồi sắc chung với 1 thăng nước lấy 300ml. Chia đều thành 2 lần uống, dùng 1 thang/ngày. Duy trì liên tục 3 – 5 ngày cho 1 liệu trình.

7. Bài thuốc trị cảm sốt ho

Chuẩn bị: 20g lá cây cơm rượu, 5g bạc hà, 10g vỏ quýt.

Thực hiện: Các vị thuốc cho hết vào ấm, đổ thêm 800ml đun sôi trên lửa nhỏ để thu lấy 300ml. Chia đều thành 3 lần uống, 1 thang/ngày.

8. Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày tá tràng

Chuẩn bị: 12g lá cơm rượu, 12g lá khôi, 12g dạ cẩm, 6g cam thảo dây.

Thực hiện: Các vị thuốc trên cho vào ấm sắc lấy nước uống ngày 1 thang. Duy trì liên tục đến khi các triệu chứng của bệnh chấm dứt hẳn.

9. Bài thuốc chữa mụn nhọt bị rò mủ lâu ngày

Chuẩn bị: 20g lá cây cơm rượu, 10g tinh tu cùng với 10g lá chanh.

Thực hiện: Các vị thuốc trên đem phơi khô rồi tán nhỏ và rây lấy bột mịn. Dùng rắc trực tiếp lên vết thương sẽ rất nhanh lành.

10. Bài thuốc trị kén ăn, đầy trướng bụng

Chuẩn bị: 15 – 20g quả cây cơm rượu, cùng với 7g vỏ quýt.

Thực hiện: Cho 2 vị thuốc vào ấm sắc với 1 thăng nước trên lửa nhỏ trong 15 phút. Dùng thay nước trà mỗi ngày 1 thang.

11. Bài thuốc chữa đau bụng kinh

Chuẩn bị: 12g rễ cây cơm rượu, 12g gỗ vang, 12g rễ bướm bạc, 8g sim rừng, 8g thiên niên kiện.

Thực hiện: Tất cả các vị thuốc trên đem thái nhỏ rồi phơi khô. Sau đó cho vào ấm sắc chung với 400ml nước để thu 100ml thuốc. Chia đều thành 2 lần uống mỗi ngày chỉ 1 thang.

12. Bài thuốc chữa bệnh gout

Chuẩn bị: 20g rễ cơm rượu, 30g cỏ xước tươi cùng 30g lá lốt.

Thực hiện: Các vị thuốc trên đem thái nhỏ rồi sao vàng trên chảo nóng. Sau đó cho vào ấm, đổ thêm 800ml đun trên lửa nhỏ. Thu lấy khoảng 400ml thuốc chia đều làm 3 lần uống, ngày dùng 1 thang. Duy trì liên tục trong khoảng 1 tuần thì triệu chứng sẽ giảm dần.

13. Bài thuốc chữa tụ máu

Chuẩn bị: 16g rễ cây cơm rượu, 16g đinh lăng, 20g thổ phục linh, 16g ngưu tất nam, 18g tục ngoạn, 16g kê huyết đằng, 10g ngải diệp, 20g tô mộc, 10g xuyên khung, 8g quế tâm, 10g cam thảo, 30g mai và chân cua.

Thực hiện: Mai và chân cua cho lên chảo nóng soa vàng. Sau đó cho vào ấm cùng với các vị thuốc còn lại và sắc lấy nước uống. Dùng với liều lượng 1 thang/ngày.

14. Bài thuốc trị bệnh tiểu đường

Chuẩn bị: 30g lá cây cơm rượu, 20g thổ phục linh cùng với 20g lá móng tay.

Thực hiện: Các vị thuốc trên cho vào ấm, đổ thêm 1 lít nước vào rồi sắc trên lửa nhỏ trong 20 phút. Có thể chia lượng thuốc thu được thành nhiều lần uống trong ngày nhưng chỉ dùng 1 thang/ngày. Sử dụng hằng ngày để hỗ trợ kiểm soát đường huyết tốt hơn.

Cây cơm rượu mặc dù có nhiều công dụng trong điều trị bệnh nhưng tuyệt đối không sử dụng cho đối tượng phụ nữ mang thai.

Trường hợp đã qua sơ chế khô cần để dược liệu trong túi kín và bảo quản nơi khô ráo, tránh ẩm ướt, mối mọt.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Cây cơm rượu. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.