Cúc hoa là gì? Tác dụng và vị thuốc từ cúc hoa

Cúc hoa có tên gọi khác là cúc diệp, nữ tiết, nữ hoa, mẫu cúc, dược cúc, cam cúc hoa, bạch cúc hoa và một số tên gọi khác. Tên khoa học của cúc hoa là Chrysanthemum morifolium Ramat, thuộc họ cúc - Asteraceae.

Cúc hoa là thực phẩm ưa ẩm và sáng. Ở Việt Nam, loại dược liệu này được trồng nhiều ở Hưng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh, Hà Nội và một số tỉnh khác ở phía Bắc. 

Đặc điểm sinh thái

Cúc hoa là một loại cây dược liệu quý, sống một năm hay sống lâu năm. Cây có thân đứng thẳng, có rãnh, bề mặt nhẵn. Chiều cao trung bình của cây khoảng 90cm.

Mặt dưới của lá có lông, trắng hơn mặt trên. Là có 3 đến 5 thùy trái xoan, đầu tròn hay hơi nhọn, mép lá có răng. Cuống của lá có tai ở gốc. Lá bắc ở ngoài có hình chỉ, được phủ lông trắng. 

Cánh hoa có màu trắng, có 1 đến 2 hàng cánh hoa hình lưỡi. Ở giữa hoa cúc có các hình ống, có màu cam và màu vàng nhạt. Hoa không có mào lông, tràng hoa có hình ống 5 thùy. Nhị 6, bao phấn hoa ở tai ngắn. Bầu hoa nhẵn, nghiêng. Quả bế có hình gần giống hình trái xoan, bông hoa thường hay dùng để ướp trà. 

Cúc hoa có cánh màu trắng

Bộ phận dùng của cúc hoa

Bộ phận dùng để làm thuốc là những đóa hoa nguyên vẹn, có màu tươi sáng, có hương thơm. Hoa không có kèm theo cành, cuống, lá.

Thu hái, sơ chế và bảo quản

• Thu hái

Cúc hoa thường được thu hái vào cuối mùa thu, đầu mùa đông. Khoảng thời gian này rơi vào khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 11. Đây là thời điểm hoa cúc nở, hái cúc khi hoa mới chớm nở. Khi thu hoạch hoa cúc, người nông dân sẽ cắt cả cây. 

• Sơ chế

Sau khi cắt cây hoa cúc về sẽ đem đi phơi khô ở nơi râm mát rồi ngắt lấy hoa. Hoặc cũng có thể chỉ hái lấy hoa, đem phơi trong nắng nhẹ hoặc trong bóng râm hoặc sấy khô. Nếu muốn để lâu hơn thì đem xông hơi lưu hoàng trong vòng 2-3 giờ. Khi hoa đã chín mềm thì đem nén trong một đêm cho nước đen chảy ra. Tất cả đem phơi khô cất dùng. Lưu ý không nên đem cúc hoa phơi nắng nhiều và cũng không được sấy quá nóng. Bởi vì dược liệu này dễ làm mất hương vị và nát cánh hoa, biến màu. Chỉ nên đem hoa để hong gió cho khô.

Cúc hoa là một loại dược liệu tốt

• Bảo quản

Cúc hoa là loại dược liệu dễ bị mốc và sâu mọt. Do đó, cần bảo quản hoa cúc ở nơi khô ráo và xông Diêm sinh định kỳ. 

Thành phần hóa học

Cây cúc hoa có chứa một số thành phần hóa học, bao gồm: 

• Apigenin
• Quercetin 3-O-galactoside
• Isorhamnetin-3-O-galactoside
• Lyteolin
• Thymol
• Tricosane
• Acacetin-7-O-Rhamnoglucoside
• Lutein-7-Rhamnoglucoside
• Camphor

Theo nghiên y học cổ truyền

Cúc hoa có vị đắng mà ngọt, có tính hàn và quy kinh vào kinh Phế, Tỳ, Can, Thận. Dược liệu này có một số tác dụng như:

• Cúc hoa có tác dụng thanh nhiệt, bình Can, giải độc.
• Chữa tình trạng chóng mặt, đầu đau, mắt đỏ, hoa mắt.
• Chữa được bệnh ở đầu, mặt, tai, mắt như chóng mặt, váng đầu, phong nhiệt, mắt đau, nhức trong đầu, phong chạy quanh, thông lợi huyết mạch.
• Giúp thông huyết mạch, yên trường vị, tươi nhan sắc, khỏi đau mắt, đau lưng, mộng thịt ở mắt, chảy nước mắt sống. 
• Cúc hoa cho vào trong bao làm gối thì làm cho sáng mắt, phòng bệnh mắt.

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

• Khả năng kháng khuẩn: Cúc hoa đem sắc uống sẽ có tác dụng ức chế các loại vi khuẩn như lỵ trực trùng Sonnei, tụ cầu trùng vàng, trực trùng thương hàn, liên cầu trùng dung huyết beta.
• Ức chế vi nấm gây bệnh ngoài da: Cúc hoa có khả năng ức chế một số loại vi nấm gây bệnh ngoài da. 
• Điều trị huyết áp cao: Cúc hoa đem sắc có tác dụng cải thiện các triệu chứng chóng mặt, mất ngủ, đầu đau có cải thiện và làm giảm huyết áp.

Cúc hoa được dùng để làm nhiều bài thuốc trị bệnh

• Trị đầu đau do phong nhiệt: Lấy mỗi loại 12g cúc hoa, thạch cao và xuyên khung đem đi tán bột. Mỗi lần dùng 6g đem uống với nước trà. 
• Trị thái âm phong ôn, ho, sốt, hơi khát: Hạnh nhân, cát cánh và vi căn mỗi loại 8g, bạc hà và cam thảo 3.2g, cùng 6g liên kiều, 10g tang diệp, 4g cúc hoa. Tất cả đem sắc với 2 chén nước, cô lại còn 1 chén. Tất cả chia làm 3 lần uống.
• Trị bệnh phong thấp đau nhức ở gối, chân: Cúc hoa và ngải diệp lâu năm. Tất cả đem tán bột, làm hồ đắp lên trên gối chỗ đau nhức, lâu ngày sẽ khỏi .
• Trị tình trạng say rượu không tỉnh: Lấy cúc hoa đem đi tán bột và hòa uống.
• Trị tình trạng hoa mắt, chóng mặt: 1 cân cam cúc hoa và 240g hồng tiêu đã bỏ mắt, đem  đi tán bột rồi trộn với nước Địa hoàng. Đem thuốc đã trộn làm thành viên, to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng uống 50 viên với nước trước lúc đi ngủ.
• Trị bệnh đinh nhọt sưng đau: Dùng 1 nắm rễ cúc hoa để giã nát rồi vắt lấy nước uống.
• Trị phong nhiệt do Can kinh, mắt đỏ, mắt sưng đau: Đem sắc cúc hoa, bạch tật lê, khương hoạt và mộc tặc mỗi loại 12g kết hợp với 3.2g thuyền thoái dùng để uống. 
• Trị Can Thận đều hư, mắt nhìn kém: Phục linh, cúc hoa, đơn bì, sơn thù du, câu kỷ mỗi loại 12g kết hợp với 20g thục địa, 16g sơn dược. Tất cả đem tán bột, đem trộn với mật rồi viên làm viên uống.

Một số điều cần lưu ý khi sử dụng dược liệu cúc hoa:

• Đối với những người bị khí hư, vị hàn, tỳ vị hư hàn, ăn ít, tiêu chảy không nên dùng dược liệu cúc hoa
• Không dùng cúc hoa cho những người bị dương hư hoặc đầu đau mà sợ lạnh.
• Không nên dùng thảo dược này cho những người đang mang thai, tiêu chảy mất nước nặng, tay chân lạnh.
• Cúc hoa các loại đều không được dùng chung với Bạch truật và Địa cốt bì.

Cúc hoa là một loại thảo dược rất dễ trồng, dễ chăm sóc. Hoa cúc có vẻ đẹp dịu dàng và thanh khiết nhưng nó cũng có công dụng điều trị bệnh rất tốt. Tuy nhiên, tuyệt đối không được tự ý sử dụng loại dược liệu này khi chưa có ý kiến của bác sĩ.