Cúc thơm

• Tên tiếng Việt: Cúc thơm, cúc diệp, nữ tiết, nữ hoa, mẫu cúc, dược cúc, cam cúc hoa, bạch cúc hoa.
• Tên khoa học: Chrysanthemum morifolium Ramat
• Họ: họ Cúc - Asteraceae.
• Công dụng: điều trị các chứng bệnh do phong nhiệt và phong hàn. Ngoài ra, dược liệu này còn được dùng để cải thiện và làm đẹp da.

Cúc thơm là một loại cây dược liệu quý, sống một năm hay sống lâu năm. Cây có thân đứng thẳng, có rãnh, bề mặt nhẵn. Chiều cao trung bình của cây khoảng 90cm.

Mặt dưới của lá có lông, trắng hơn mặt trên. Là có 3 đến 5 thùy trái xoan, đầu tròn hay hơi nhọn, mép lá có răng. Cuống của lá có tai ở gốc. Lá bắc ở ngoài có hình chỉ, được phủ lông trắng. 

Cánh hoa có màu trắng, có 1 đến 2 hàng cánh hoa hình lưỡi. Ở giữa hoa cúc có các hình ống, có màu cam và màu vàng nhạt. Hoa không có mào lông, tràng hoa có hình ống 5 thùy. Nhị 6, bao phấn hoa ở tai ngắn. Bầu hoa nhẵn, nghiêng. Quả bế có hình gần giống hình trái xoan, bông hoa thường hay dùng để ướp trà. 

Phân bố

Cúc thơm ưa sáng và ẩm, thường được trồng để làm dược liệu. Cây Cúc thơm được trồng nhiều ở các địa phương nước ta như Hải Dương, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hà Nội,…

Thu hái

Cúc thơm thường được thu hái vào cuối mùa thu, đầu mùa đông. Khoảng thời gian này rơi vào khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 11. Đây là thời điểm hoa cúc nở, hái cúc khi hoa mới chớm nở. Khi thu hoạch hoa cúc, người nông dân sẽ cắt cả cây. 

Sơ chế

Sau khi cắt cây hoa cúc về sẽ đem đi phơi khô ở nơi râm mát rồi ngắt lấy hoa. Hoặc cũng có thể chỉ hái lấy hoa, đem phơi trong nắng nhẹ hoặc trong bóng râm hoặc sấy khô. Nếu muốn để lâu hơn thì đem xông hơi lưu hoàng trong vòng 2-3 giờ. Khi hoa đã chín mềm thì đem nén trong một đêm cho nước đen chảy ra. Tất cả đem phơi khô cất dùng. Lưu ý không nên đem Cúc thơm phơi nắng nhiều và cũng không được sấy quá nóng. Bởi vì dược liệu này dễ làm mất hương vị và nát cánh hoa, biến màu. Chỉ nên đem hoa để hong gió cho khô.

Bộ phận dùng để làm thuốc là những đóa hoa nguyên vẹn, có màu tươi sáng, có hương thơm. Hoa không có kèm theo cành, cuống, lá.

Cây Cúc thơm có chứa một số thành phần hóa học, bao gồm: 

• Apigenin
• Quercetin 3-O-galactoside
• Isorhamnetin-3-O-galactoside
• Lyteolin
• Thymol
• Tricosane
• Acacetin-7-O-Rhamnoglucoside
• Lutein-7-Rhamnoglucoside
• Camphor

Theo y học cổ truyền

Cúc thơm có vị đắng mà ngọt, có tính hàn và quy kinh vào kinh Phế, Tỳ, Can, Thận. Dược liệu này có một số tác dụng như:

Cúc thơm có tác dụng thanh nhiệt, bình Can, giải độc.

Chữa tình trạng chóng mặt, đầu đau, mắt đỏ, hoa mắt.

Chữa được bệnh ở đầu, mặt, tai, mắt như chóng mặt, váng đầu, phong nhiệt, mắt đau, nhức trong đầu, phong chạy quanh, thông lợi huyết mạch.

Giúp thông huyết mạch, yên trường vị, tươi nhan sắc, khỏi đau mắt, đau lưng, mộng thịt ở mắt, chảy nước mắt sống. 

Cúc thơm cho vào trong bao làm gối thì làm cho sáng mắt, phòng bệnh mắt.

Theo y học hiện đại

Khả năng kháng khuẩn: Cúc thơm đem sắc uống sẽ có tác dụng ức chế các loại vi khuẩn như lỵ trực trùng Sonnei, tụ cầu trùng vàng, trực trùng thương hàn, liên cầu trùng dung huyết beta.

Ức chế vi nấm gây bệnh ngoài da: Cúc thơm có khả năng ức chế một số loại vi nấm gây bệnh ngoài da. 

Điều trị huyết áp cao: Cúc thơm đem sắc có tác dụng cải thiện các triệu chứng chóng mặt, mất ngủ, đầu đau có cải thiện và làm giảm huyết áp.

Dùng Cúc thơm tươi, sấy khô hoặc tán bột. Mỗi ngày dùng từ 6 – 20g.

ài thuốc trị chóng mặt, cải thiện nhan sắc: Hái bạch cúc vào ngày 9 – 9 âm lịch, dùng 2 cân và 1 cân phục linh đem đi tán bột. Mỗi lần dùng 8g uống với rượu nóng, ngày dùng 3 lần.

Bài thuốc trị đau đầu do phong nhiệt: Dùng Cúc thơm, xuyên khung, thạch cao mỗi thứ 12 đem đi tán bột. Mỗi lần dùng 6g uống với nước trà.

Bài thuốc trị phong thấp đau nhức ở khớp gối và chân: Dùng ngải diệp với Cúc thơm đem đi tán bột, trộn đều với hồ và đắp lên đầu gối, chân để giảm đau nhức.

Bài thuốc trị mắt có màng mộng sau khi bị bệnh: Dùng bạch cúc hoa và thuyền thoái, mỗi vị bằng lượng nhau đem đi tán bột. Mỗi lần dùng từ 2 – 12g trộn với một ít mật và đem sắc uống.

Bài thuốc trị say rượu không tỉnh: Dùng Cúc thơm đem đi tán bột và uống.

Bài thuốc trị đinh nhọt gây sưng đau: Dùng rễ Cúc thơm 1 nắm, đem giã nát và vắt lấy nước uống.

Bài thuốc trị nhức đầu do huyết hư: Dùng Cúc thơm, tế tân, đương qui, thiên môn, bạch thược dược, đồng tiện, xuyên khung, cảo bản, sinh địa, thục địa hoàng, cam thảo đem sắc uống.

Bài thuốc trị phong ôn giai đoạn đầu (hơi lạnh, hoa mắt, mắt đỏ, đau mắt, chóng mặt): Dùng Cúc thơm 12g, câu đằng 8g, cát cánh 8g, xa tiền thảo 12g, tăng diệp 8g, liên kiều 4g, cam thảo 4g đem sắc uống.

Bài thuốc trị can thận đều hư, nhìn kém: Dùng Cúc thơm, phục linh, sơn thù du, câu kỷ, đơn bì mỗi thứ 12g, thục địa 12g, sơn dược 16g đem đi tán bột trộn với mật làm viên.

Bài thuốc trị thái âm phong ôn, sốt, hơi khát, ho: Dùng liên kiều 6g, tang diệp 10g, cát cánh 8g, vi căn 8g, hạnh nhân 8g, bạc hà 3.2g, Cúc thơm 4g, cam thảo 3.2g đem sắc với 2 chén nước còn lại 1 chén. Chia thành 3 lần uống, dùng hết trong ngày.

Bài thuốc trị ban đậu chạy vào mắt sinh ra màng mộng: Dùng bạch Cúc thơm, vỏ đậu xanh, cốc tinh thảo, mỗi vị bằng lượng nhau đem đi tán bột. Mỗi lần dùng 4g bột, một chén cơm nếp, 1 quả thị nấu cho đến khi cơm cạn thì ăn hết. Ngày ăn 3 lần, bệnh nhẹ dùng khoảng 5 – 7 ngày là khỏi, bệnh nặng mất khoảng 15 ngày.

Bài thuốc trị âm hộ sưng đau: Dùng ngọn non của cây cúc hoa đem giã nát và sắc lấy nước xông.

Bài thuốc trị hoa mắt, chóng mặt: Dùng 1 cân cam Cúc thơm, hồng tiêu bỏ mắt 240g đem đi tán bột và trộn với nước sắc địa hương vo viên to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng 50 viên trước khi đi ngủ.

Bài thuốc trị phong nhiệt do Can kinh: Dùng Cúc thơm 12g, khương hoạt 2g, thuyền thoái 3.2g, bạch tật lê 12g, mộc tặc 12g đem sắc uống.

Bài thuốc trị mụn nhọt có mủ: Dùng bạch cúc hoa 160g với cam thảo 20g đem sắc uống.

Một số điều cần lưu ý khi sử dụng dược liệu Cúc thơm:

Đối với những người bị khí hư, vị hàn, tỳ vị hư hàn, ăn ít, tiêu chảy không nên dùng dược liệu Cúc thơm

Không dùng Cúc thơm cho những người bị dương hư hoặc đầu đau mà sợ lạnh.

Không nên dùng thảo dược này cho những người đang mang thai, tiêu chảy mất nước nặng, tay chân lạnh.

Cúc thơm các loại đều không được dùng chung với Bạch truật và Địa cốt bì.

Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ Cúc thơm. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.