Măng cụt: Đặc điểm, công dụng và cách dùng hiệu quả

• Tên tiếng Việt: Măng cụt, Sơn trúc tử; măng cụt tía
• Tên khoa học: Garcinia mangostana
• Họ: Clusiaceae - họ Bứa
• Công dụng: trị tiêu chảy và lỵ.

Măng cụt là một loài cây thân gỗ, chiều cao có khi lên đến 20 m. Phiến lá thuôn dài, màu xanh lục đậm, thường dày và dai, dài từ 15 – 20 cm, rộng từ 7 – 10 cm.

Hoa đa tính, thường gồm hoa cái và hoa lưỡng tính. Cuống hoa của hoa lưỡng tính có đốt. Bao hoa gồm 4 lá đài và 4 cánh hoa (màu trắng), 16 – 17 nhị trên mỗi hoa. Bầu noãn cấu tạo từ 5 – 8 lá noãn tạo thành bầu 5 – 8 ô.

Quả có tiết diện tròn, hơi dẹt, vỏ ngoài dày, cứng, màu đỏ sẫm, mang các lá đài tồn tại; đỉnh quả mang đầu nhụy hình hoa thị. Mỗi quả mang từ 5 - 8 hạt có áo hạt màu trắng, ăn được.

Phân bố: Người ta cho rằng Măng cụt có nguồn gốc từ Malaysia, Indonesia, được các nhà truyền giáo di thực vào miền Nam nước ta. Đây là một loài ưa khí hậu nóng ẩm, và cần mưa quanh năm, trồng 7 – 8 năm mới có quả. Hiện nay, loài này đã được trồng rộng khắp Nam Bộ, chủ yếu để lấy quả, sau đó phơi khô phần vỏ quả để làm thuốc.

Cây ra hoa vào khoảng tháng 2 đến tháng 5, sau đó thì thu quả vào tháng 5 đến tháng 8.

Thu hoạch và Chế biến: Vỏ thân cây: Quanh năm. Tách phần vỏ riêng khỏi cây rồi đem về loại bỏ tạp chất, cắt nhỏ, phơi khô.

Vỏ quả: Đợi khi quả chín vào khoảng tháng 5-8, thu hoạch vỏ quả (bỏ phần thịt và hạt) rồi thái mỏng, phơi khô sử dụng dần.

Cây thuộc loài ra hoa, quả hàng năm, có hoa tháng 2-5.

Thu hoạch tốt nhất là khi quả chuyển sang màu tím hoặc đỏ, chỉ lưu giữ quả tươi tối đa 1 tuần ở điều kiện bình thường. Ở 9-12 độ C, bảo quản được 1 tháng. Trong quá trình thu hoạch, phải cẩn thận, tránh sư va chạm mạnh, xây xát trên quả.

Bộ phận sử dụng được của Măng cụt là vỏ quả (Pericarpium Garciniae mangostanae).

Vỏ quả khô có màu đỏ nâu, hơi cong queo, đường kính từ 3 – 5 cm. Vỏ quả ngoài nhẵn, nâu sậm, vỏ quả giữa màu đỏ nâu, có chất nhựa màu vàng hay vàng cam tiết ra từ ống tiết, vỏ quả trong màu nâu nhạt.

Vỏ quả: Tannin 7-14%, xanthones, magostin có tinh thể nhỏ, dạng phiến, vàng tươi, không vị, không tan trong nước mà tan trong rượu, ete, độ chảy khoảng 175 độ C

Hơn 80 loại vitamin, acid amin và khoáng chất…

Thịt quả chiếm 1/3 quả, 79,2% nước, 19,8% cacborhydrat, protein 0,5%, chất xơ 0,3%, Canxi 11mg%, photpho 17mg%, vitamin C 66 mg%, vitamin A 14UI, đường 16,42%…

Hạt chứa 3% dầu béo

Vỏ thân: Chủ yếu là tannin.

Lá: Xanthones, Tri – hydroxy methoxy,…

Theo y học cổ truyền

Tính vị: Vị chát, tính ấm

Quy kinh: Kinh Đại trường

Công dụng: Cầm tiêu chảy, săn da, trừ kiết lỵ, sát trùng, giảm đau, thanh nhiệt. Chủ trị: Tiêu chảy, trị khí hư, kiết lỵ

Theo y học hiện đại

Chống viêm, kháng khuẩn: Nhờ hoạt chất xanthones có đặc tính tiêu viêm rõ rệt. Đặc biệt ngăn ngừa vi khuẩn khoang miệng, giảm mùi thức ăn, mang lại hơi thở thơm tho.

Tác dụng làm săn, giảm tiêu chảy.

Dịch chiết từ quả măng cụt có tác dụng ức chế sự sinh trưởng của E. histolytica.

Ngăn ngừa lão hóa: Nhờ chứa nhiều vitamin và khoáng chất mà có tác dụng chống lão hóa da, giúp da săn chắc hơn.

Hỗ trợ rối loạn lipid máu: Nhờ Xanthones trong vỏ quả giúp giảm cholesterol xấu, giảm cân, tốt cho người béo phì.

Hỗ trợ hệ tiêu hóa: Thúc đẩy quá trình chuyển hóa thức ăn, hạn chế đầy bụng, khó tiêu.

Ngăn ngừa tế bào ung thư, tăng cường sức đề kháng: Hợp chất xanthone cũng giúp giảm tác hại của các gốc tự do, tiêu diệt các tế bào ác tính, ngăn ngừa các tế bào ung thư tại gan, phổi.

Cách dùng: Thêm nước ngập vỏ quả Măng cụt (khoảng 10 quả) rồi đun sôi trong 15 phút. Lấy nước này để uống từ 3 – 4 lần/ngày, mỗi lần một bát.

• Điều trị tiêu chảy

60 g vỏ quả Măng cụt (khô), 5 g hạt mùi, 5 g hạt thì là. Tất cả đem bỏ vào 1200 ml nước rồi sắc cho đến khi còn khoảng 600 ml (½), rồi chia thành 5 phần (120 ml/phần). Ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 phần nói trên.

• Điều trị bạch đới

Hoặc ngày dùng từ 20 – 60 g vỏ quả Măng cụt, sắc lấy nước hoặc dịch chiết rồi thụt rửa âm đạo để trị bạch đới.

Trong quá trình sắc hoặc chiết lấy dịch, nên sử dụng dụng cụ bằng đất hoặc bằng đồng, không nên dùng đồ sắt hoặc nhôm.

Nước sắc ngày nào nên uống trong ngày đó, có thể thêm ít đường cho dễ uống.

Phần vỏ cây hay vỏ quả: Cần để nơi khô ráo, thông thoáng, tránh ánh sáng mặt trời trực tiếp.

Phần quả: Chỉ nên lưu giữ trong túi plastic kín, tối đa 1 tuần ở điều kiện bình thường, riêng ở 9-12 độ C, bảo quản được 1 tháng.

Măng cụt không chỉ là loại trái cây quen thuộc, mà từ lâu đã được sử dụng trong dân gian. Với sự đa dạng và phong phú về tác dụng mà dược liệu này được dùng nhiều để điều trị bệnh. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại dược liệu này.