Ngư tinh thảo là gì? Tác dụng và vị thuốc từ cây Ngư tinh thảo

• Tên gọi: Ngư tinh thảo
• Tên khác: Dấp cá, diếp cá, Sầm thảo, Lá giấp, Co vầy mèo (Thái), Tập thái, Rau vẹn, Phiăc hoảy (Tày), Cù mua mín (Dao)
• Tên tiếng Trung: 魚 腥 草
• Tên khoa học: Houttuynia cordata
• Bộ (ordo): Piperales
• Chi (genus): Houttuynia
• Giới (regnum): Plantae
• Họ (familia): Saururaceae
• Loài (species): H. cordata

Đặc điểm sinh thái

Ngư tinh thảo là một loại cây thân thảo, sống lâu năm. Cây có chiều cao từ 20 đến 40cm. Thân cây có hai phần là thân ngầm và thân đứng. Thân ngầm của cây sẽ mọc bò ngang trong đất. Thân đứng nhẵn, có màu lục hoặc màu tím đỏ. 

Lá mọc so le nhanh, gần cuống lá có hình tim, đầu lá nhọn. Mặt trên của lá có màu xanh sẫm, mặt dưới của lá có màu tím. Cả hai mặt lá đều hơi có lông dọc theo gân lá. Cuống lá dài, có bẹ, ở mép lá có lông. 

Cụm hoa diếp cá mọc ở ngọn của thân cây. Mỗi cụm hoa dài từ 2-2.5cm, có nhiều hoa nhỏ. Hoa có màu vàng nhạt. Bao chung có 4 lá bắc màu trắng, trông như một chiếc hoa riêng lẻ. Hoa diếp cá không có bao hoa. Quả nang mọc ở đỉnh. Hạt có hình trái xoan nhẵn. Toàn cây diếp cá có mùi tanh như mùi của cá. Mùa ra hoa quả thường rơi vào khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 7.

Ngư tinh thảo chính là cây rau diếp cá 

Phân bố

• Việt Nam: mọc hoang khắp Việt Nam, đặc biệt là vùng Tam Đảo, Ngọc Linh.
• Các nước khác: Ấn Độ, Trung Quốc, Lào,…

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của cây diếp cá là toàn cây trừ phần rễ. Có thể dùng khi còn tươi hoặc khi đã phơi sấy khô.

Thu hái, sơ chế, bảo quản

Diếp cá có thể thu hái quanh năm. Nhưng mùa tốt nhất để thu hoạch là mùa hạ. Đây là thời điểm cây diếp cá sinh trưởng và phát triển mạnh nhất. Khi thu hái sẽ cắt lấy phần trên mặt đất của cây diếp cá. Sau đó giũ hết đất cát, loại bỏ gốc rễ, nhặt bỏ tạp chất, đem đi rửa sạch. Tiếp tục đem cắt đoạn rồi phơi khô. Bảo quản dược liệu ngư tinh thảo ở nơi khô ráo thoáng mát.

Thành phần hóa học

Trong cây diếp cá có chứa một số thành phần hóa học như sau:

• Các chất không có tác dụng kháng khuẩn bao gồm: Nhóm chức aldehyd và các dẫn xuất ceton như 1-decanal, 1-dodecanal, methyl-n-nonyl ceton.
• Chất có tác dụng kháng khuẩn: 3-oxododecanal.
• Nhóm chất  terpen: Pinen, limonen, camphen, bornyl acetat, linalol, geraniol, myrcen và caryophylen.
• Trong tinh dầu Diếp cá còn chứa axit caprinic, aldehyde capric, acid coleic, acid clorogenic, acid stearic, lipid, vitamin K…
• Ngoài ra có một số chất khác cũng được phân lập từ lá của cây Diếp cá như cordalin, 3 – sitosterol và các flavonoid (quercitrin, hyperin, isoquercitrin, rutin và afzelin).

Theo y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền ngư tinh thảo có vị hăng, chua và cay. Cây có mùi tanh như mùi cá, tính mát và quy vào kinh Phế. Loại dược liệu này có tác dụng sát trùng thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng và lợi tiểu. Thường được dùng trong điều trị mụn nhọt và kinh nguyệt không đều. 

Từ lâu trong dân gian người ta đã dùng loài cây này để chữa tình trạng tụ máu như đau mắt và bệnh trĩ. 

Theo y học hiện đại

Trong y học hiện đại, ngư tinh thảo có một số tác dụng như sau:

Có tính kháng khuẩn, các loại virus và nấm:

Các hoạt chất trong tinh dầu diếp cá có khả năng ức chế nhiều loại vi khuẩn, virus và các loại vi nấm gây bệnh. Cụ thể như virus HIV-1, HSV-1, trực khuẩn lỵ, virus gây bệnh cúm, liên cầu khuẩn tan huyết, tụ cầu vàng, nấm, phế cầu khuẩn cùng nhiều loại vi khuẩn khác. 

Theo một nghiên cứu khác, chiết xuất tinh dầu diếp cá còn có tác dụng ức chế virus SARS gây ra Hội chứng hô hấp cấp nặng.

Đây cũng là một loại dược liệu có tác dụng trị loét giác mạc do trực khuẩn mủ xanh.

Chất flavonoid trong diếp cá có khả năng ức chế men polyphenoloxydase và catalase - các chất tăng cao khi cơ thể bị viêm cấp hoặc mạn tính.

Tinh dầu có trong rau diếp cá có tính kháng khuẩn và nấm

Có tác dụng ức chế histamin và acetylcholin: Các hoạt chất trong tinh dầu có tác dụng đối kháng histamin và acetylcholin. Nhờ đó, diếp cá có khả năng giúp giảm co thắt cơ trơn của ruột. Đã có thử nghiệm khả năng chống độc và chống dị ứng của loại dược liệu này.

Có tác dụng lợi tiểu: Hoạt chất quercitrin có trong diếp cá có tác dụng lợi tiểu mạnh. Nhờ đó, dược liệu này giúp thanh lọc cơ thể, đào thải độc tố tích tụ trong cơ thể ra ngoài.

Tác dụng an thần: Tinh chất trong cây diếp cá còn có tác dụng ức chế thần kinh trung ương, ức chế vận động, ức chế co giật và kéo dài thời gian ngủ. 

Chữa tình trạng sưng của người lớn và trẻ em

Chuẩn bị các loại diếp cá, nhọ nồi, cải rừng, xương sông, dưa chuột, khế, đơn đỏ, huyết dụ, nhài và mía dò với lượng bằng nhau. Mỗi loại trên lấy 15g. Ngoài ra, có thêm xích hoa xà 3 lá, bí đao 3 miếng, củ nâu 3 miếng. Tất cả đem đi giã nát, chế thêm nước rồi vắt lấy nước cốt đẻ uống. Lấy bã dùng để xoa đắp chỗ sưng. 

Chữa trị đau nhức

Lấy lá diếp cá để nấu nước xông và ngâm rửa khi còn nóng ấm. Bã thuốc dùng để đắp vào chỗ đau.

Chữa trĩ, lòi dom

Lấy muối ăn hoà tan trong nước để rửa vị trí trĩ. Lấy lá diếp cá đã giã nát, đắp vào chỗ trĩ và băng lại. Dom lòi ra sẽ tự thụt vào.

Chữa bệnh trĩ ra máu

 Chuẩn bị 2kg diếp cá cùng 1kg bạch cập. Tất cả đem đi sấy khô tán bột. Mỗi ngày uống 2-3 lần, mỗi lần uống từ 6-12g thuốc. 

Chữa trị viêm tai giữa

Lấy 20g diếp cá khô, 10 quả táo đỏ sắc với 600ml nước. Sau khi sắc xong còn lại 200ml, đem chia 3 lần để uống trong ngày.

Bài thuốc có sử dụng ngưu tinh thảo được dùng để trị viêm tai giữa

Chữa trị viêm tắc tia sữa

Chuẩn bị lá diếp cá và lá cải trời mỗi loại 30g đem đi giã nát để dùng tươi. Chế nước sôi vào rồi vắt lấy nước cốt để uống. Bã thuốc đem chưng nóng với giấm để đắp. 

Chữa sài giật trẻ em

Lấy 6-12g diếp cá, 8g sả cùng 2g quả xuyên tiêu đem giã nát. Thêm nước vào để chắt lấy nước cốt uống. Dùng bã thuốc để đắp hai bên thái dương. 

Chữa sởi ở trẻ em

Rau diếp cá đem sao qua rồi sắc cho uống, bệnh sởi sẽ khỏi hẳn và không tái phát.

Chữa viêm ruột, kiết lỵ

Chuẩn bị 20g rau diếp cá, 16g xuyên tâm liên và 8g hoàng bá. Tất cả đem đi sắc và dùng uống làm 2 lần trong ngày.

Chữa trị kiết lị

Dùng 50g diếp cá, 150g hồi đầu thảo và vỏ quả dừa, tất cả đem tán mịn.Đem chia tất cả thuốc ra thành gói với 25g/gói. Mỗi ngày người lớn uống 1 gói, chia làm 2-3 lần. Trẻ em chỉ uống nửa gói/ngày.

Chữa trị viêm phổi

Chuẩn bị diếp cá, kim ngân, lo can mỗi loại 20g kết hợp với 40g thạch cao và 16g liên kiểu. Thêm hạnh nhân, hoàng liên và hoàng cầm mỗi vị lấy 12g cùng 8g ma hoàng và 6g cam thảo. Tất cả đem sắc uống, mỗi ngày một thang. Nếu có tình trạng khó thở đờm nhiều, thêm đình lịch tử và tang bạch bì mỗi loại 12g. Nếu có ho ra máu thì thêm 12g vị thuốc bạch mao căn.

Chữa áp xe phổi 

Lấy diếp cá và bồ công anh mỗi loại 40g, ý dĩ, đông qua nhân và liên kiều mỗi loại 16g, bông lau và đào nhân mỗi loại 12g kết hợp thêm 20g kim ngân cùng 6g cát cánh. Tất cả đem đi sắc uống, mỗi ngày uống một thang. Nếu có nhiều đờm thì thêm tang bạch bì và đình lịch tử mỗi loại 12g vào thang thuốc. Nếu ho ra máu thì thêm chí tử sao và đan bì mỗi loại 12g. 

Chữa trĩ ngoại bội nhiễm hay thể thấp nhiệt

Diếp cá và kìm ngân 16g, hoàng đẳng, hoa hoè, chi tử sao đen và kinh giới mỗi loại 12g cùng với 8g chỉ xác. Tất cả đem đi sắc uống, mỗi ngày một thang.

Không nên dùng ngư tinh thảo (rau diếp cá) cho bệnh nhân đang bị sung huyết não và mất ngủ.

Ngư tinh thảo là một dược liệu vô cùng quen thuộc với chúng ta. Tuy nhiên, như đã nói thuốc luôn có mặt lợi và mặt hại. Do đó, không nên tự ý sử dụng thuốc một cách bừa bãi. Hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ để tránh những tác dụng phụ không đáng có.