Rau Sam: Đặc điểm, công dụng và cách dùng hiệu quả

• Tên tiếng Việt: Rau sam, Mã xỉ hiện, Phiắc bỉa, Slổm ca.
• Tên khoa học: Portulaca oleracea L.
• Họ: Portulacaceae (họ Rau Sam).
• Công dụng: Công dụng chính của cây là dùng chữa lỵ trực trùng, giun kim, lở ngứa, lợi tiểu; dùng dưới dạng thuốc sắc, dùng riêng hay phối hợp với thuốc khác. Rau sam tươi giã nát dùng ngoài chữa mụn nhọt, viêm kết mạc cấp do vi khuẩn như tụ cầu, liên cầu và vi khuẩn khác.

Rau sam là loài thực vật thân cỏ, mọc bò, thân mầm, trơn nhẵn và sống nhiều năm. Thân cây có màu đỏ tía, chiều dài trung bình từ 10 – 30cm.

Lá của cây trơn bóng, có hình bầu dục dài, phía cuống nhọn và thường không có cuống. Lá rau sam rộng khoảng 8 – 14mm và dài khoảng 1.5 – 2cm. Lá có xu hướng mọc vòng và bao quanh các hoa. Hoa thường mọc ở đầu ngọn, không có cuống, nhỏ và có màu vàng tươi. Quả có hình cầu, bên trong chứa nhiều hạt màu đen bóng.

Rễ rau sam gồm có rễ cái và nhiều rễ con dạng sợi. Loài thực vật này dễ phát triển và có thể sinh sống ở những vùng đất khô hạn, cứng và nghèo dinh dưỡng.

Phân bố: Cây mọc phân bố khắp cả nước. Ngoài ra còn gặp ở Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ và Châu Âu.

Thu hoạch: Cây được thu hái quanh năm, nhiều nhất là vào tháng 5 - 7.

Chế biến: Rau Sam được hái cả cây, bỏ rễ và rửa cho sạch. Cây có thể dùng tươi (ở Pháp người ta thường trồng làm rau ăn gọi là rau pourpier) hoặc dùng khô (cây được nhúng vào nước sôi, lấy ra rửa cho sạch nhớt, đem phơi khô). Không cần chế biến gì thêm.

Phần trên mặt đất (Herba Portulacae).

Toàn cây giàu acid béo α-linolenic và β-caroten, ngoài ra còn có flavonoid, coumarin, monoterpen glycoside, N-trans-feruloyltyramin, dopamin, noradernaline, acid ferulic, adenosine.

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, rau Sam có vị chua, tính hàn, không độc, quy kinh tâm, can và tỳ. Tác dụng:

Chữa lỵ trực trùng, giun kim, lở ngứa, lợi tiểu.

Dùng ngoài chữa mụn nhọt, viêm kết mạc cấp do vi khuẩn như tụ cầu, liên cầu và vi khuẩn khác.

Dùng làm rau ăn hàng ngày có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu.

Theo y học hiện đại

Ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn thương hàn và trực khuẩn lỵ. Ngoài ra cồn chiết xuất từ dược liệu còn có tác dụng ức chế trực khuẩn E. coli.

Hàm lượng acid béo Omega 3 trong rau sam có tác dụng tăng cường miễn dịch, bảo vệ mạch máu, giảm cholesterol và ngăn ngừa bệnh tim mạch.

Các nguyên tố vi lượng như kẽm, mangan, magie và đồng trong dược liệu có tác dụng chống khối u.

Thành phần hoạt hóa thần kinh DOPA, dopamine trong loại rau này có tác dụng tăng cường trí nhớ và cải thiện mức độ tập trung.

Rau sam còn có tác dụng thải trừ độc tố bisphenol A giúp nâng cao thể trạng và tăng cường chức năng miễn dịch.

Liều dùng của rau Sam là 6 - 12g dạng khô/ngày dùng dưới dạng thuốc sắc. Có thể dùng phối hợp với các thuốc khác hoặc dùng ngoài để bôi.

Rau Sam ở Châu Âu thường được dùng làm rau ăn (thay cho rau xà lách).

Công dụng chính vẫn là trị lỵ ra máu hoặc dùng ngoài trị vết thương.

Trị lỵ (trẻ em)

Chuẩn bị: Rau Sam tươi 250g (hay 50g rau Sam khô), nước 600ml.

Thực hiện: Sắc còn 100ml (1ml tương đương với 2,5g rau Sam tươi hoặc 0,5g rau Sam khô). Chỉ dùng trong ngày, nếu muốn dùng lâu dài phải thêm natri benzoat 0,5 g bảo quản. Liều lượng cho trẻ em:

Dưới 0,5 tuổi: Ngày uống 4 lần, mỗi lần 5ml (dịch sắc).

0,5 - 1 tuổi: Ngày uống 4 lần, mỗi lần 10ml (dịch sắc).

2 tuổi trở lên: Mỗi tuổi thêm 5ml.

Xích bạch đới (khí hư đới hạ ra nhiều)

Chuẩn bị: 100g rau Sam tươi.

Thực hiện: Giã nát rau Sam vắt lấy nước, hoà với lòng trắng trứng gà, hấp chín, ăn trong vài ngày.

Trị giun kim

Chuẩn bị: Rau Sam tươi 50g.

Thực hiện: Rửa sạch và giã nát với 1 ít muối để lấy nước, thêm đường cho dễ uống. Chia ra ngày uống 3 - 5 lần.

Trị chốc đầu, mụn nhọt ở trẻ

Chuẩn bị: Rau Sam tươi lượng vừa đủ.

Thực hiện: Giã nát và thêm nước, sắc cho đặc lại sau đó bôi lên hoặc với mụn nhọt chỉ cần giã nát và bôi lên.

Tiểu ra máu

Chuẩn bị: Rau Sam tươi.

Thực hiện: Nấu canh ăn trong 3 - 7 ngày liên tục.

Không nấu quá chín, đun sôi quá lâu. 

Không sử dụng cho phụ nữ có thai.

Người bệnh có thể tạng hư hàn, hay đi tiêu lỏng, cần phối hợp với những vị thuốc cay, ấm để không làm trệ tỳ khi sử dụng loại rau này.

Người có tiền sử sỏi thận nên thận trọng dùng loại dược liệu này. 

Bảo quản ở nơi khô ráo.

Rau sam được ví von như “vị thuốc trường thọ”, “thần dược mọc hoang”. Rau sam được sử dụng rất nhiều trong đời sống như một món ăn quen thuộc nhưng tác dụng tuyệt vời của vị thuốc quý này thì lại ít người biết. Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ cây Rau sam cũng như một số lưu ý cần quan tâm. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp ích cho việc tham khảo của bạn đọc.