Sinh khương là gì? Tác dụng và vị thuốc từ sinh khương

Sinh khương thực chất là củ (thân rễ) của cây gừng tươi. Dược liệu này có danh pháp khoa học là Zingiber officinale, thuộc họ Gừng (Zingiberaceae). Ngoài ra còn có vị thuốc khác là can khương, dùng để chỉ thân rễ cây gừng đã được phơi khô.

Từ lâu, gừng đã được sử dụng như một loại gia vị trong các món ăn và là vị thuốc điều trị nhiều chứng bệnh. Hiện nay dược liệu được phân bố chủ yếu ở Việt Nam. Trung Quốc, Ấn Độ cũng như một số nước khu vực Nam Á. Tại Việt Nam, cây gừng được trồng khắp cả nước, từ đồng bằng đến các vùng núi cao và thậm chí là ngoài hải đảo.

Sinh khương thực chất là củ (thân rễ) của cây gừng tươi

Đặc điểm sinh thái

Gừng là loài cây thân thảo nhỏ, cao từ 70 – 100cm, sống lâu năm. Thân rễ nạc, tỏa ra thành nhiều nhánh trông giống bàn tay. Rễ cây mầm lên và phát triển thành củ, vỏ ngoài màu vàng nâu và có vị cay cùng hương thơm đặc trưng. Lá cây mọc so le, không có cuống, hình mác, bề mặt nhẵn bóng, ở giữa phiến lá có đường gân màu hơi trắng nhạt, khi vò tỏa mùi thơm.

Trục hoa mọc ra từ gốc cây tạo thành cụm, gồm nhiều hoa màu vàng xanh mọc san sát nhau, mỗi cụm hoa có chiều dài khoảng 20cm, nhị hoa màu tím, quả mọng.

Bộ phận dùng của sinh khương

Củ hay thân rễ của cây gừng được dùng làm dược liệu.

Thu hái, sơ chế và bảo quản

Thường thì người ta sẽ thu hoạch củ gừng vào giai đoạn từ tháng 9 đến tháng 10 hàng năm. Củ gừng sau khi thu hoạch sẽ được loại bỏ hết rễ con, rửa sạch đất cát và dùng dần. Khi sử dụng có thể lột hết vỏ ngoài và dùng ngay hoặc cắt lát rồi nghiền lấy nước.

Thành phần hóa học

Gừng tươi chứa nhiều thành phần đa dạng gồm có:

• 2 – 3% tinh dầu, nhiều nhất là các hợp chất hydrocarbon sesquiterpenic
• 5% chất nhựa dầu, 3,7% chất béo, tinh bột
• Các chất cay như shogaola, zingerola, zingeron, trong đó hoạt chất zingeron chính là thành phần tạo nên vị cay của gừng

Một số thành phần hóa học của gừng tươi (sinh khương)

Theo y học cổ truyền

Sinh khương có vị cay, tính ấm, quy vào kinh Phế, Tỳ, Vị và Thận.

Tác dụng: Tán hàn giải biểu, ôn trung cầm nôn, chỉ ho, giải độc.

Chủ trị:

• Phát tán phong hàn: Điều trị cảm mạo gây ra do phong hàn. Có thể sử dụng riêng hoặc kết hợp với các vị thuốc khác như tía tô, kinh giới, bạch chỉ…
• Phòng cảm lạnh: Uống trà gừng sau khi đi mưa hoặc ra gió sẽ giúp phòng tránh cảm lạnh vô cùng hiệu quả. Có thể dùng với mật ong hoặc đường tùy khẩu vị.
• Làm ấm dạ dày, giảm triệu chứng đau bụng khó tiêu, đầy hơi trướng bụng, cầm nôn khi mắc cảm lạnh.
• Phát huy hiệu quả tuyệt vời đối với phụ nữ sau sinh mắc chứng chân tay lạnh, mặt nặng, đầy bụng, khí huyết ngưng trệ, cảm lạnh…
• Giảm ho, tiêu đờm do lạnh gây ra, có thể dùng riêng sinh khương hoặc kết hợp với các dược liệu như cát cánh, hạnh nhân, tô tử…
• Giải độc cơ thể, giải dị ứng do ăn hải sản, có thể kết hợp và làm giảm độc tính của các dược liệu khác như phụ tử, bán hạ, nam tinh…
• Dùng gừng tươi để cứu huyệt vị, bổ sung thêm khi nấu cao để làm giảm hoặc mất mùi hôi tanh của xương động vật.
• Ngoài ra người ta cũng sử dụng gừng để đắp trực tiếp lên vết thương, chữa sưng phù, làm thuốc xoa bóp.

Theo y học hiện đại

Củ gừng tươi đã được chứng minh là có nhiều tác dụng dược lý, trong đó nổi bật nhất là:

• Làm giảm vận động tự nhiên, ức chế thần kinh trung ương, kéo dài thời gian gây ngủ khi dùng thuốc barbituric.
• Gingerol và shogaol có công dụng giảm sốt khi thử nghiệm trên chuột được gây sốt thông qua tiêm men bia. Ngoài ra hai chất này cũng có khả năng chống co thắt.
• Giảm ho, giảm đau, kháng viêm.
• Tác dụng kích thích khi được sử dụng tại chỗ.
• Có khả năng tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn như trùng roi âm đạo Trichomonas, khuẩn nấm T.violaceum, vi khuẩn phẩy hoắc loạn, trực khuẩn thương hàn…
• Bảo vệ niêm mạc dạ dày, ngăn ngừa viêm loét, lợi mật, bảo vệ gan, giải nhiệt.
• Người bình thường nhai củ gừng tươi có thể có tác dụng tăng huyết áp.

Sinh khương điều trị cảm mạo gây ra do phong hàn

Trị ho, nhức đầu, cảm cúm, cơ thể đau mỏi: Giã nhỏ gừng sống, tẩm với rượu và xào nóng, xát trực tiếp lên vùng bị đau mỏi.

Điều trị ho dai dẳng, ợ: Gừng sống ép lấy 1 thìa nước cốt, trộn thêm 1 thìa mật ong. Đun nóng và uống dần.

Trị sổ mũi: Bột bạch chỉ pha với nước gừng tươi, thoa trực tiếp lên huyệt thái dương.

Chữa nôn mửa:

• Bài thuốc 1: Nhấm gừng sống từng chút một đến khi hết buồn nôn.
• Bài thuốc 2: 20ml sữa bò, 10ml nước gừng sống, đun nóng và uống dần.

Trị ho đờm, sổ mũi, ngạt mũi, nhức đầu, sốt gai rét, cảm thấp nhiệt: Hành trắng, gừng sống mỗi loại từ 15 – 20g, sắc uống khi còn nóng kết hợp với xông để ra mồ hôi.

Trị cảm mạo, phong hàn: 3 lát gừng tươi, 6g vỏ quýt, 6g địa liền, 6g bạch chỉ, 10g bạc hà, 10g kinh giới, 10g tía tô, sắc lấy nước uống 1 thang/ngày, uống liên tục trong 3 ngày.

Trị chứng cấm khẩu do trúng phong: Nước cốt gừng, nước sắc kinh giới, rượu, nước măng vòi (dùng vòi tre hơ lửa và vắt lấy nước cốt), mỗi vị có liều lượng bằng nhau. Dùng bằng đường uống.

• Hàm lượng khuyến nghị là từ 4 – 12g mỗi ngày tùy từng tình trạng bệnh, nếu dùng quá nhiều sẽ gây nóng.
• Kiêng kỵ dùng cho người nhiệt thịnh, âm hư nội nhiệt
• Gừng có công dụng tăng huyết áp, vì vậy không nên dùng cho người bị huyết áp cao
• Không dùng cho người bị nôn do vị nhiệt, ho do phế nhiệt
• Không nên dùng cho người có thai, có nhiệt, bởi tính cay của dược liệu có thể gây hại cho khí huyết của cơ thể
• Thận trọng khi kết hợp với tần tiêu, dạ minh sa, hoàng liên, hoàng cầm

Một số bài thuốc hay từ củ gừng tươi và lưu ý khi sử dụng

Nhìn chung sinh khương là loại dược liệu vô cùng dễ dùng và luôn có sẵn. Tuy nhiên để việc điều trị bệnh đạt kết quả tốt nhất thì bạn nên tham vấn ý kiến của bác sĩ chuyên môn hoặc thầy thuốc Đông y. Medigo mong rằng bài viết trên đây đã cung cấp cho bạn kiến thức hữu ích!