Xơ gan: Nguyên nhân, triệu chứng, chuẩn đoán và điều trị

Xơ gan là giai đoạn cuối cùng của tình trạng xơ hoá gan gây ra bởi các bệnh lý và tình trạng liên quan đến gan, chẳng hạn như viêm gan hay xơ gan do nghiện rượu.

Mỗi khi bị tổn thương, bất kể vì lý do gì như lạm dụng rượu bia hay bệnh lý gan mắc phải, gan sẽ có xu hướng tự hồi phục. Và trong quá trình này, mô sẹo sẽ được hình thành gây cản trở đến chức năng vốn có của gan. Tình trạng này sẽ nguy hiểm đến mạng sống chúng ta nếu xơ hoá diễn ra quá mức.

Tổn thương đến từ xơ gan hoàn toàn thì thường không thể hồi phục. Thế nhưng, tình trạng này được can thiệp sớm và điều trị kịp thời sẽ hạn chế tối đa những thương tổn cho gan về sau.

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tổn thương gan và dẫn đến tình trạng xơ hoá về sau, chẳng hạn như:

• Nghiện rượu kinh niên
• Viêm gan mạn (B, C hay D)
• Gan nhiễm mỡ (không do yếu tố sử dụng chất có cồn)
• Bệnh ứ sắt di truyền (hemochromatosis)
• Bệnh xơ nang (Cystic fibrosis)
• Bệnh tích tụ đồng ở gan (Hội chứng Wilson)
• Ống mật bị khiếm khuyết bẩm sinh
• Thiếu hụt Alpha-1 antitrypsin
• Rối loạn chuyển hoá đường di truyền (rối loạn chuyển hóa đường đơn - galactosemia hay rối loạn dự trữ glycogen)
• Bệnh lý rối loạn đường tiêu hoá di truyền (Hội chứng Alagille)
• Xơ và sẹo hoá tuyến mật
• Nhiễm trùng, chẳng hạn như bệnh Brucella (từ gia súc sang người) hay giang mai
• Thuốc điều trị, chẳng hạn như methotrexate hay isoniazid

Có 3 yếu tố chính có thể khiến gan bị xơ hoá mà bạn cần lưu ý:

• Lạm dụng đồ uống có cồn quá mức trong thời gian dài
• Thừa cân béo phì: Tình trạng này khiến sức khỏe suy giảm, dễ mắc các nguyên nhân gây ra xơ hoá gan nhiều hơn nhóm đối tượng có chỉ số cân nặng/thể trạng bình thường
• Đang nhiễm viêm gan siêu vi: Không phải người mắc viêm gan siêu vi nào cũng sẽ chuyển thành xơ gan, nhưng đây được xem là một trong những yếu tố hàng đầu của tình trạng này.

Xơ gan thường không gây triệu chứng hay dấu hiệu rõ rệt, trừ phi tình trạng xơ hóa đang ở giai đoạn báo động. Nếu có, triệu chứng thường sẽ xuất hiện và bạn nên gặp bác sĩ điều trị:

• Choáng váng
• Dễ sưng nề/chảy máu
• Mất cảm giác ngon miệng
• Buồn nôn
• Phù nề chân, mắt cá, bàn chân
• Sụt cân
• Ngứa da
• Vàng da/vàng mắt (jaundice)
• Báng bụng hay cổ trướng (ascites)
• Dấu sao mạch trên da
• Ửng đỏ lòng bàn tay/bàn chân
• Mất kinh/kinh thưa ở nữ giới dù chu kỳ kinh nguyệt
• Giảm ham muốn, ngực to và teo tinh hoàn ở nam giới
• Mệt mỏi, thường xuyên nói lắp

Khi tình trạng xơ hoá gan có triệu chứng trở nên trầm trọng, loạt biến chứng sau đây có thể bệnh nhân sẽ gặp phải, như:

• Tăng áp lực tĩnh mạch cửa (portal hypertension): Xơ gan vừa làm chậm dòng máu chảy tại gan, đồng thời tăng áp lực mạch máu tới lách/hệ tiêu hoá.
• Phù chân và báng bụng: Tăng áp lực cửa sẽ khiến cơ thể tụ dịch ở các bộ phận như chân hay bụng. Mặt khác, xơ gan sẽ làm hạn chế đáng kể quá trình tổng hợp Albumin của cơ thể.
• Lớn lách (splenomegaly): Lách chịu sự thay đổi và tăng kích thước bởi tình trạng tăng áp cửa, bạch và tiểu cầu đến lách cũng chịu tác động tương tư bởi tình trạng này. Giảm số lượng bạch/tiểu cầu có thể là dấu hiệu đầu tiên của bệnh lý xơ gan.
• Chảy máu: Tăng áp cửa khiến máu đổ dồn sang các tiểu động mạch/mao mạch, khiến chúng dễ giãn vỡ gây mất máu rỉ rả. Ngoài ra, tình trạng này còn gây vỡ giãn tĩnh mạch thực quản gây đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe của bạn. Nếu yếu tố đông máu không đủ để ngừa xuất huyết, máu sẽ tiếp tục chảy rỉ rả khi không được can thiệp.
• Nhiễm trùng: Xơ gan dễ khiến cơ thể gặp các vấn đề về nhiễm trùng hơn bình thường, đặc biệt là báng bụng dễ gây viêm phúc mạc do vi khuẩn.
• Suy dinh dưỡng: Cơ thể sẽ khó hấp thu chất dinh dưỡng, chuyển hóa hơn bình thường khi có xơ gan.
• Bệnh não gan (hepatic encephalopathy): Khi lá gan bị tổn thương, chức năng thải độc của cơ quan này không còn hoạt động tốt như ban đầu. Chất độc chưa qua thải trừ này có thể đi theo đường máu lên não gây mất tỉnh táo hay giảm tập trung chú ý. Theo thời gian, bệnh não gan sẽ làm bệnh nhân bất tỉnh và không phản xạ được khi hệ thần kinh bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
• Vàng da (Jaundice): Tình trạng này xảy ra khi gan không thể thải lọc bilirubin gây vàng da, vàng củng mạc mắt và sậm màu nước tiểu.
• Bệnh lý xương khớp: Người có xơ gan thường có tỷ lệ gãy xương cao hơn bình thường.
• Tăng nguy cơ gây ung thư gan: Phần lớn trường hợp bệnh nhân xơ gan sẽ dễ chuyển sang tình trạng ung thư hơn.
• Đợt cấp trên nền xơ gan mạn: Một số bệnh nhân sẽ trải qua tình trạng suy đa cơ quan và đến nay tình trạng này vẫn chưa được giải đáp bởi khoa học một cách cụ thể.

Người có xơ gan giai đoạn sớm thường không có triệu chứng rõ rệt để phát hiện sớm. Thông thường, bác sĩ kiểm tra được tình trạng xơ gan dựa vào tổng hợp của công thức máu, thăm khám sức khỏe định kỳ và hình ảnh học.

Các xét nghiệm kiểm tra sẽ bao gồm:

• Xét nghiệm: Bác sĩ sẽ đề xuất xét nghiệm máu để kiểm tra các chỉ số liên quan đến chức năng gan, chẳng hạn như bilirubin. Các xét nghiệm dấu chứng viêm gan do virus và chức năng đông máu INR cũng sẽ được đề xuất.
• Hình ảnh học: Chụp cộng hưởng từ đàn hồi (MRE - Magnetic resonance elastography) có thể được cân nhắc chỉ định để theo dõi tình trạng xơ hoá gan. Một số xét nghiệm hình ảnh học khác như MRI, CT, siêu âm sẽ được chỉ định nếu cần.
• Sinh thiết: Không thường được chỉ định, thế nhưng bác sĩ có thể làm để suy xét tình trạng xơ hoá ở tế bào gan.

Phát hiện càng sớm tình trạng xơ gan có thể không thể hồi phục hoàn toàn vùng gan đã bị tổn thương khi điều trị, nhưng có thể giúp hạn chế tối đa những ảnh hưởng cho vùng gan còn khoẻ mạnh.

Việc điều trị xơ gan sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân và tình trạng xơ hóa, mục tiêu của bác sĩ khi điều trị sẽ là hạn chế tình trạng xơ hoá của tế bào, giảm thiểu sự xuất hiện của triệu chứng và biến chứng có thể xảy ra. Trong trường hợp xơ hoá quá nặng, buộc bạn phải nhập viện theo yêu cầu của bác sĩ.

Ở giai đoạn sớm của xơ gan, điều trị nguyên nhân tiềm ẩn là khuyến cáo để phòng ngừa tình trạng xơ hóa nặng hơn, chẳng hạn như:

• Điều trị thói quen lạm dụng đồ uống có cồn: Với người có tiền sử lạm dụng rượu bia, bác sĩ sẽ yêu cầu ngưng dùng các loại đồ uống có cồn hoặc kèm thêm chương trình dành cho đối tượng này.
• Giảm cân: Người xơ gan có tình trạng thừa cân/béo phì sẽ cần giảm cân để cơ thể khoẻ mạnh hơn lẫn có lượng đường huyết ổn định.
• Thuốc điều trị viêm gan: Thuốc điều trị viêm gan B hay C sẽ có tác dụng hạn chế tổn thương tế bào gan gây ra bởi virus, không làm trầm trọng tình trạng xơ gan hiện có.
• Thuốc điều trị triệu chứng/nguyên nhân gây ra xơ gan: Chẳng hạn như xơ gan ứ mật giai đoạn sớm nếu phát hiện và điều trị kịp bằng thuốc, tình trạng xơ hoá sẽ được giảm thiểu tối đa.
• Khi xơ gan đã chuyển sang giai đoạn có biến chứng, các bác sĩ sẽ điều trị dựa trên chúng:
• Ứ dịch: Chế độ ăn ít muối và dùng thuốc sẽ hạn chế tình trạng ứ dịch của cơ thể. Trong trường hợp ứ dịch quá nhiều, bác sĩ sẽ có chỉ định chọc hút dịch để giảm áp lực.
• Tăng áp cửa: Thuốc hạ áp sẽ có tác dụng giảm đi triệu chứng và biến chứng xuất huyết của tăng áp cửa. Tuỳ trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định nội soi tiêu hoá trên để thám sát tình trạng vỡ giãn tĩnh mạch thực quản.
• Nhiễm trùng: Kháng sinh và các phương pháp điều trị nhiễm trùng sẽ được chỉ định.
• Nguy cơ ung thư: Siêu âm và xét nghiệm máu định kỳ sẽ được chỉ định để theo dõi dấu hiệu tiềm ẩn.
• Bệnh não gan: Bạn sẽ được kê thuốc để loại trừ các độc chất trong máu khi hệ thống gan không còn hoạt động tốt bởi sự xơ hoá quá mức.

Phẫu thuật ghép gan là lựa chọn tối ưu để điều trị bệnh lý xơ gan, người hiến gan phải được sàng lọc kỹ lưỡng trước khi bác sĩ chỉ định ghép gan đối với bệnh nhân.

Trước đây, người xơ gan do rượu thường không được khuyến khích ghép gan khi thói quen của họ có thể làm tái lập lại tình trạng xơ hoá gan như trước đây. Tuy nhiên, người có tình trạng xơ gan do rượu được ghép cùng chế độ tuân thủ hợp lý hiện nay vẫn cho kết quả hồi phục và tiên lượng tốt tương tự các nhóm được ghép gan khác.

---

Nguồn tài liệu: Mayo Clinic Health Letter

Dịch thuật: Bác sĩ Đặng Nghiêm